Шалғын көбелегі (Loxostege sticticalis) – жаппай таралу ошақтарының кенеттен пайда болуы және кең ауқымда көбеюімен ерекшеленетін, ауыл шаруашылығы дақылдарына зор зиян келтіретін көп қатарлы зиянкес. Бұл жәндік санының күрт өзгеруімен қатар, алыс қашықтықтарға көшуге және жиі орын ауыстыруға бейім. Оның кең таралу аймағы, жоғары өнімділігі мен түрлі өсімдіктермен қоректену қабілеті шалғын көбелегінің егістік алқаптарында үлкен шығын келтіруіне жол ашады.

Қазақстанда соңғы онжылдықтарда тіркелген зиянкестің жаппай көбеюі, бір жағынан, көршілес елдер – Ресей мен Қытайдан жәндіктердің жаппай ұшып келуімен байланысты болуы мүмкін.

Шалғын көбелегі – қабыршаққанаттылар (Lepidoptera) отрядына, нақтырақ айтқанда, отты көбелектер тұқымдасына жатады. Ересек көбелектің дене ұзындығы 10–15 мм, қанаттарын жайғанда 20–26 мм аралығын құрайды. Алдыңғы қанаттары – қоңыр дақтары бар сұр-қоңыр түсті, жиегінде сары жолақ пен шашақты өрнегі бар. Артқы қанаттары – лас сары реңкті, толқынды сызықтар мен дақтармен көмкерілген. Еркек көбелектің құрсағы ұрғашысына қарағанда ұзынырақ әрі жуандау, ал құрсақтың соңында қысым кезінде көрінетін сары-қоңыр желпуіш тәрізді қосымша құрылым болады.

Көбелектер жылы түндерде белсенділік танытады – бұл кезде олар ұшып, жұптасып, жұмыртқа салады. Күндізгі уақытта жәндіктер көбіне тыныш, өсімдіктер арасында шырын іздеп қозғалады. Бір аналық көбелек 1–20 жұмыртқа салады. Жұмыртқа көбінесе жапырақтардың астыңғы жағына, сабақтарға, кепкен өсімдік қалдықтарына және топыраққа қатарлап қойылады. 5–7 күн ішінде жұмыртқадан мөлдір жасыл түсті дернәсіл (құрт) шығады. Өсе келе оның денесі қарайып, басы барлық даму кезеңдерінде қара әрі жылтыр күйінде сақталады.

Қуыршақ сатысында шалғын көбелегі ашық сары түсті болады, ұзындығы 8–12 мм, ені 1,5–2,7 мм. Құрсағының соңында сегіз түкшесі бар қалақ тәрізді тақта орналасады.

Жетілген құрттар бір алқаптан екінші алқапқа жылжи отырып, жолындағы өсімдіктерді жойып отырады. Бұл зиянкестер әсіресе қуаңшылық кезеңдерінде қауіпті, өйткені олар ылғалды жақсы көреді және өсімдік жапырақтарынан қажетті сұйықтықты алады.

Қыста дернәсілдер жер бетіне жақын, тігінен орналасып, топырақта қыстайды. Қыстау кезеңінде олар -30 °С-қа дейінгі аязға төтеп бере алады. Көктемде, мамыр айында, температура +17 °С-тан асқанда, көбелектердің ұшу кезеңі басталады.

Кейбір маусымдарда шалғын көбелегі популяциясы төмен белсенділікте болуы мүмкін. Алайда қолайлы жағдай туындағанда популяция күрт көбейіп, таралған аймақтарда егінге орасан зор шығын келтіреді. Сондықтан бұл зиянкеспен күресте жәндіктің санына қатысты қысқа мерзімді болжамдарды жасау үшін тұрақты мониторинг деректері қажет. Егістік алқаптарды үнемі тексеріп, құрттардың тығыздығын бақылау маңызды.

Шалғын көбелегімен күрестегі негізгі және тиімді шаралардың бірі – жерді терең сүдігер жырту. Сонымен қатар арамшөптерді жою, жол бойындағы және ауыл шаруашылығына жатпайтын жерлердегі өсімдіктерді шабу ұсынылады. Зиян қаупі жоғары болған жағдайда инсектицидтер мен биологиялық немесе химиялық күрес әдістерін қолдану қажет. Егер егістікті қорғау шаралары дер кезінде қабылданбаса, шалғын көбелегі ауыл шаруашылығы дақылдарының түгелдей жойылуына әкелуі мүмкін.

Барлық қызықтыратын сұрақтар бойынша ҚР АШМ АӨК МИК «Республикалық фитосанитарлық диагностика мен болжамдар әдістемелік орталығы»  РММ Жамбыл аудандық филиалына мына мекенжай бойынша хабарласуға болады:  Пресновка с, Дружба 16 көш., тел.: 8 715-442-10-42

Қатия Ж.Д.

ҚР АШМ АӨК МИК  «Республикалық фитосанитарлық

диагностика мен болжамдар әдістемелік орталығы»  РММ

Жамбыл аудандық филиалының  агроном-энтомолог маманы